Από τα πιο σημαντικά περιοδικά της δεκαετίας του 1930, πρωτοπαρουσιάστηκε με πρωτοβουλία του εκδοτικού οίκου Ελευθερουδάκη και αποτελεί τον κατεξοχήν εκφραστή των απόψεων των πεζογράφων της «γενιάς του ΄30». Χαρακτηρίζεται για την μεγάλη θεματική ποικιλία των περιεχομένων του, καθώς και για ην πληθώρα των συνεργατών του. Ασχολείται με την λογοτεχνία, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τον χορό, τις εικαστικές τέχνες, τη μουσική, τη γλωσσολογία και τη λαογραφία. Δημοσιεύει κείμενα ελληνικής και ξένης λογοτεχνίας, λογοτεχνικές μελέτες, βιβλιοκρισίες, κριτικές θεατρικών παραστάσεων και κινηματογραφικών ταινιών. Συνεργάτες του ήταν πάρα πολλοί από του πιο αξιόλογους συγγραφείς , καλλιτέχνες και επιστήμονες της εποχής.
Πρόκειται για μια απο τις σημαντικότερες πολιτικές-οικονομικές εφημερίδες με έντονο δημοσιογραφικό ρόλο.Περιείχε αρκετά ένθετα όπως: Ο Οικονομικός Ταχυδρόμος, Βημαγκαζίνο, Άλλο Βήμα, Βήμα Ραμ. Επιφανείς δημοσιογράφοι,μέλη ακαδημαϊκής κοινότητας αλλά και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών αρθρογραφούν και καταγράφουν τις σκέψεις τους είτε στο ειδικό ένθετο Νέες Εποχές είτε σε τμήματα και ένθετα της εφημερίδας ( Ανάπτυξη, Οικονομικός Ταχυδρόμος).
Εκδιδόταν στην Αλεξάνδρεια.. Τα Παναιγύπτια αποτελούν το αξιολογότερο ελληνικό νεανικό περιοδικό που εκδόθηκε στην Αίγυπτο και τον Μεσοπόλεμο. Δημοσιεύτηκαν ιστορικά και εγκυκλοπαιδικά κείμενα, αθλητικά και προσκοπικά που απευθύνονταν στα παιδιά. Ακόμη, διηγήματα, ποιήματα, ιστορίες και διαγωνισμοί. Υπήρχαν σελίδες με παιδικές συνεργασίες και αλληλογραφία. Τα Παναιγύπτια επανεκδόθηκαν τα χρόνια 1931-1938 από τον Στέφανο Πάργα, ως Εβδομαδιαίον Όργανον του Αιγυπτιώτου Ελληνισμού, αλλά πλέον ως περιοδικό ποικίλης ύλης.
Μαχητικό, δημοκρατικό έντυπο, εκφράζει την «αγωνία» των εκδοτών του «για τα ελληνικά πράγματα», την πεποίθηση «ο σημερινός πόλεμος απαιτεί στρατιώτας που είναι οι συνειδητοί φορείς της αντιφασιστικής ιδέας» και τη βεβαιότητα τους ότι οι παραδοσιακές πολιτικές δυνάμεις «της προπολεμικής ή προδικτατορικής Ελλάδος » είναι ανεπαρκείς στον αγώνα αυτόν. Κατά τη δεύτερη περίοδο διατηρείται η στήλη του Κασιγόνη και η επίσης δημοφιλής «Κουβέντες στο δρόμο» και συνεργάζονται σταθερά οι Τσίκας, Πετρίδης, Πετρώνδας, Φιλίππου. Επιπλέον, στο περιοδικό πρωτοδημοσιεύει ο Γιώργος Σεφέρης το δοκίμιό του για τον Μακρυγιάννη και φιλοξενούνται μεταφράσεις ξένων έργων.
Μηνιαίο φιλολογικό περιοδικό το οποίο εκδιδόταν από το 1945 έως το 1951 στην Αθήνα με εκδότη τον Δημήτρη Φωτιάδη (1945-1948) και τον Νικηφόρο Βρεττάκο (1948-1951). Διευθυντής ήταν ο Στρατής Δούκας.
Μηνιαίο περιοδικό γραμμάτων και τεχνών. Η δομή του περιλαμβάνει πλήθος θεμάτων, δίχως ιδεολογικές αγκυλώσεις, σ΄ ένα ευρύ επιστημονικό, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και κοινωνικό φάσμα της σύγχρονης πνευματικής Ελλάδας. Τα προς δημοσίευση κείμενα εξετάζονταν με μόνο σχεδόν γνώμονα την καλλιτεχνική ποιότητα και την προώθηση των σύγχρονων ιδεών και ρευμάτων που κυριαρχούν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η μορφή του τεύχους παραμένει σταθερή σε όλη τη διάρκεια της έκδοσης. Η ιδέα έκδοσης ενός πολιτισμικού περιοδικού του ευρύτερου προοδευτικού χώρου άνηκε στο ζωγράφο Γιάννη Χαϊνη και ήρθε ως συνέχεια μιας ατελέσφορης προσπάθειας συσπείρωσης νέων δημιουργών, κυρίως στον εικαστικό χώρο, με στόχο την προσέγγιση από μέρους τους ενός ευρύτερου κοινού.
Εκδιδόταν στην Αθήνα και την ιδιοκτησία την είχε η Εταιρεία Εκδόσεως Περιοδικών, Ανατύπων και Συλλογών Κειμένων ΕΠΕ. Το σημαντικότερο λογοτεχνικό περιοδικό την περίοδο της επταετίας 1967-1974 με σαφώς εκφρασμένη αντιδιδακτορική διάθεση. Τα κείμενα – πρωτότυπα, μεταφράσεις, κριτικές- συνδέει μια διάθεση πνευματικής ελευθερίας και εναντίωσης στο απολυταρχικό καθεστώς. Η ανάγκη υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προβάλλεται ιδιαίτερα στα σχόλια και τις επιστολές.
Εκδίδεται στην Αθήνα από το 1954 έως σήμερα [2005], με διακοπές. Η έκδοση της διακόπηκε τις πρώτες δύο εβδομάδες μετά το πραξικόπημα στις 21 Απρ. 1967 έως τις 9 Μαΐου του 1967. Στην συνέχεια διακόπηκε πάλι το 1993 έως το 2000, οπότε και επανεκδόθηκε ως ένθετο περιοδικό στην εφ. Τα Νέα. Επρόκειτο για εβδομαδιαία επιθεώρηση της πολιτικής, κοινωνικής ζωής και παρακολούθηση των διεθνών θεμάτων σε γλώσσα μικτή, ενώ στη Μεταπολίτευση υιοθετεί το μονοτονικό σύστημα. Στόχος του περιοδικού, στην ιδρυτική προκήρυξη ήταν «η ελάττωση της πνευματικής απόστασης που χώριζε τα διάφορα κοινωνικά στρώματα» λόγω του υψηλού ποσοστού αναλφάβητων που υπήρχε τότε. Επιπλέον, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε σε λογοτεχνικά θέματα από τον καθηγητή Γ. Π. Σαββίδη
Το μόνο εικονογραφημένο περιοδικό που κυκλοφόρησε κατά την διάρκεια της πρώτης μεταναστευτικής περιόδου. Είχε μελετημένη έκδοση και μακρά και επιτυχημένη εκδοτική ζωή, ιδιαίτερα όταν την ευθύνη του ανέλαβε ο εκ. Θεσσαλονίκης νομικός Ζώης Οικονόμου. Είχε χαρακτήρα ηθογραφικό, ακολουθούσε συντηρητική πολιτική και στήριζε τους εθνικούς αγώνες της ομογένειας. Διατηρούσε μόνιμες στήλες για τα επίκαιρα θέματα, τη διατροφή, τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Δημοσίευε άρθρα για την υγεία, την κοινωνική ζωή των Ελλαδικών αλλά και των Αυστραλιωτών Ελλήνων. Καταχωρούσε έγχρωμες διαφημίσεις, έγχρωμες εικόνες και φωτογραφίες.
Το Μπουκέτο κυκλοφορούσε στον ελλαδικό χώρο, αλλά και σε Ευρώπη, Αμερική και Αφρική, όπου υπήρχαν σημαντικές κοινότητες απόδημων Ελλήνων, μέσω γενικών αντιπροσώπων. Είχε ως στόχο να τέρψει και να ψυχαγωγήσει το κοινό και απευθυνόταν σε ολόκληρη την οικογένεια. Η πλούσια ύλη του, ένα «μπουκέτο» παράξενων ειδήσεων από όλον τον κόσμο, ιστορικών άρθρων και, κυρίως, εκλεκτών λογοτεχνικών αναγνωσμάτων ελληνικών και ξένων, δημιούργησε ένα σημαντικό και πιστό κοινό. Οι ανακαινιστικές του προσπάθειες και η εξαιρετική του εικονογράφηση κατάφεραν να το διατηρήσουν για χρόνια στην πρώτη θέση των περιοδικών ποικίλης ύλης του Μεσοπολέμου, είδος που πρώτο αυτό εισήγαγε.
Η μεγάλη απογευματινή εφημερίς της Β. Ελλάδος. Η τελευταία από τις ιστορικές εφημερίδες τις Θεσσαλονίκης, την έκδοση της οποίας, ως απογευματινό φύλλο, σχεδίαζε για χρόνια ο εκδότης της Μακεδονίας, Ιωάννης Βελλίδης. Εκδόθηκε σε μια εντελώς κατάλληλη εποχή, αφού τις ημέρες που πρωτοκυκλοφόρησε το ενδιαφέρον του κοινού αυξήθηκε με την δολοφονία στη Θεσσαλονίκη του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη και τους επόμενους μήνες, μαζί με την εξέλιξη εκείνης της υπόθεσης, σημειώθηκαν συνταρακτικά πολιτικά γεγονότα , από την παραίτηση της κυβέρνησης έως το θρίαμβο του κόμματος της Ένωσης Κέντρου. Από την αρχή της κυκλοφορίας της η εφημερίδα είχε κεντροαριστερές θέσεις και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους νέους και τα τοπικά ζητήματα.
Αντιστασιακή οργάνωση που ιδρύθηκε στις 30 Απριλίου 1967 με πρωτοβουλία του Μίκη Θεοδωράκη και δραστηριοποιήθηκε κατά της δικτατορίας του 1967.
Αμερικανός ποιητής, από τις πλέον αντιπροσωπευτικές φυσιογνωμίες και εμπνευσμένους ποιητές της αφροαμερικανικής φυλής. Γεννήθηκε στο Τζόπλιν του Μισούρι το 1902 και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1967. Δέχτηκε το μίσος των δασκάλων, οπαδών των φυλετικών διακρίσεων, αντιμετώπισε την οργανωμένη αντίδραση των συμμαθητών του, υπόμεινε το αργό τσάκισμα του εγωισμού του. Μαθήτευσε στο Κλίβελαντ του Οχάιο, όπου άρχισε να διαμορφώνεται η προσωπικότητά του. Τότε έγραψε και τα πρώτα του ποιήματα. Σ' όλη τη διάρκεια των γυμνασιακών του χρόνων έγραφε στίχους. Με την αποφοίτησή του ήταν πια δόκιμος ποιητής.
Γάλλος δοκιμιογράφος, λόγιος, μυθιστοριογράφος και υποστηρικτής των πολιτισμών της Μέσης Ανατολής και της Ασίας.
Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Είχε οικογενειακή βενιζελική και δημοκρατική παράδοση. Iδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Kριτικών Kινηματογράφου (1976). Iδρυτικό μέλος, γενικός γραμματέας και αργότερα πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Aμνηστείας (1976-1984). Iδρυτικό μέλος της Eλληνικής Σημειωτικής Eταιρείας (1978) και της Eταιρείας Συγγραφέων (1982), μέλος του Δ.Σ. της Eταιρείας Συγγραφέων (1982-1984) και πρόεδρος από τον Iούνιο 1986 ως το θάνατό του. Mέλος του Δ.Σ. του Eλληνικού Λογοτεχνικού και Iστορικού Aρχείου (1987) και μέλος του Δ.Σ. της Eταιρείας Σπουδών Nεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Mωραΐτη ως το θάνατό του. Aπό το Nοέμβριο 1981 ως το Mάρτιο 1986 (όταν παραιτήθηκε, για να ασχοληθεί πιο συστηματικά με το συγγραφικό του έργο) ήταν πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Eλληνικού Kέντρου Kινηματογράφου, και εκπροσώπησε την Eλλάδα στην επιτροπή εμπειρογνωμόνων για θέματα κινηματογράφου του Συμβουλίου της Eυρώπης. Aπό το 1986 ως το 1988, ήταν διοικητικός διευθυντής του προγράμματος σπουδών της Eταιρείας Σπουδών Nεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας (Ιδρυτής: Σχολή Mωραΐτη). Eίναι ιδρυτικό μέλος του Kέντρου Λογοτεχνικής Mετάφρασης του Γαλλικού Iνστιτούτου της Aθήνας (1986). Mέλος της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Kινηματογραφικού Φεστιβάλ Bερολίνου (1988).
Γάλλος συγγραφέας, μέλος της Ακαδημίας Goncourt, που γεννήθηκε στις 4 Μαΐου 1914 στο Οράν (Αλγερία) και πέθανε στις 22 Φεβρουαρίου του 1995 στο Boulogne-Billancourt (Γαλλία). Μεγάλωσε με τη μητέρα και τη γιαγιά του, αφού ο πατέρας του, ένας κτίστης, πέθανε από τύφο λίγους μήνες πριν από τη γέννησή του, Η απουσία του πατέρα γίνεται επομένως κυρίαρχο χαρακτηριστικό του έργου του. Έγραψε μυθιστορήματα, θεατρικά και ποιητικά έργα, καθώς και μια αυτοβιογραφία του.
Γάλλος συγγραφέας που έπαιξε βασικό ρόλο στα σύγχρονα γαλλικά γράμματα ως πρωτεργάτης του σουρεαλισμού αλλά και ως εκφραστής της πολιτικά στρατευμένης λογοτεχνίας. Νέος εγκατέλειψε τις ιατρικές σπουδές του, για να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία. Με τον Αντρέ Μπρετόν και τον Φιλίπ Σουπώ εξέδωσαν το 1919 το περιοδικό "Λογοτεχνία " και το 1920 πήραν μέρος στο κίνημα του ντανταϊσμού, από το οποίο αποχώρησαν το 1922 μαζί με τον Πωλ Ελυάρ, για να πρωτοστατήσουν ένα χρόνο αργότερα στη δημιουργία του σουρεαλιστικού κινήματος (1923 - 1924).
Ο Στρατής Τσίρκας (ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηανδρέα) γεννήθηκε το 1911 στο Κάιρο και πέθανε στην Αθήνα το 1980. Αποφοίτησε από το εμπορικό τμήμα της Αμπέτειου Σχολής του Καΐρου το 1928. Εργάστηκε για ένα χρόνο στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου και από το 1929 μέχρι το 1939 σε εργοστάσιο εκκοκισμού βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο. Το 1939 ανέλαβε διευθυντής βυρσοδεψείου στην Αλεξάνδρεια, όπου και εγκαταστάθηκε μέχρι την οριστική αναχώρησή του για την Αθήνα το 1963. Ανέλαβε επαγγελματική συνεργασία στο περιοδικό Ταχυδρόμος, η οποία διακόπηκε με την κήρυξη της δικτατορίας το 1967⸱ κρατούσε τη στήλη του βιβλίου και την τελευταία χρονιά δημοσιογραφούσε για πολιτικά και κοινωνικά θέματα, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Φώτης Μαλυγκός τη στήλη «Η διεθνής επικαιρότητα». Στρατευμένος διανοούμενος ανέπτυξε ποικίλη πολιτική, κοινωνική και ειρηνευτική δράση: Το 1935 έγινε μέλος της ειρηνευτικής οργάνωσης «Ligue Pacifiste»‒ το αιγυπτιακό τμήμα της «Rassemblement universel pour la paix»‒ που είχε ιδρυθεί από κοσμοπολίτικους κύκλους, οι οποίοι ανησυχούσαν με την άνοδο του φασισμού⸱ την επόμενη χρονιά ανέλαβε επικεφαλής της ομάδας για την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Αιγύπτου. Το 1937 συμμετείχε στο «Β΄ Διεθνές και Παγκόσμιο Συνέδριο Συγγραφέων για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στον πόλεμο και στον φασισμό». Εκεί μαζί με τον Langston Hughes έγραψαν τον «Όρκο» των ποιητών στον Federico Garcia Lorca. Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του ΕΑΣ (το ανάλογο του ΕΑΜ στην Αίγυπτο⸱ το 1967 προσχώρησε στο ΠΑΜ και το 1969 εντάχθηκε στο ΚΚΕ εσωτερικού. Δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές Φελλάχοι (1937), Το Λυρικό ταξίδι (1938), Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο (1946), τις συλλογές διηγημάτων Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα (1944), Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός (1947), Ο ύπνος του θεριστή κι άλλα διηγήματα (1954), Νουρεντίν Μπόμπα κι άλλα διηγήματα (1957), Στον Κάβο κι άλλα διηγήματα (1966). Κατά το διάστημα 1961-1966 κυκλοφόρησε το μείζον έργο του, η μυθιστορηματική τριλογία Ακυβέρνητες πολιτείες (Λέσχη, Αριάγνη, Νυχτερίδα) και το 1976 το μυθιστόρημα Η Χαμένη Άνοιξη. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το έργο του Κ.Π.Καβάφη, τον οποίο είχε συναντήσει το 1930⸱ δημοσίευσε τη μελέτη Ο Καβάφης και η εποχή του (1958) ‒για την οποία τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο βιογραφίας (1859)‒ και Ο πολιτικός Καβάφης (1971). Συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά της Αιγύπτου ‒μέλος της συντακτικής επιτροπής του αντιφασιστικού περιοδικού Έλλην‒ και με προοδευτικά αθηναϊκά περιοδικά και εφημερίδες. Με την άρση της προληπτικής λογοκρισίας το 1970 τον συναντάμε ανάμεσα στους πρωτεργάτες της αντιδικτατορικής έκδοσης Δεκαοχτώ Κείμενα και στους συντάκτες του αντιδικτατορικού περιοδικού Η Συνέχεια, η έκδοση του οποίου διακόπηκε μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ο νεωτερικός τρόπος γραφής της τριλογίας και οι ιδεολογικές της θέσεις προκάλεσαν συζητήσεις και διαμάχες που οδήγησαν στη διαγραφή του από την οργάνωση του ΚΚΕ Αλεξάνδρειας ενώ το 1967 απαγορεύτηκε η κυκλοφορία τους από τη Χούντα. Οι Ακυβέρνητες πολιτείες έχουν μεταφραστεί σε τουλάχιστον οκτώ γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά, αραβικά, ισπανικά, ιταλικά, πορτογαλικά, ρουμανικά, τουρκικά) και το 1972 τιμήθηκαν με το βραβείο του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος στη Γαλλία. Η τριλογία, τοποθετημένη στις πρώτες θέσεις του «κανόνα» της μεταπολεμικής νεοελληνικής λογοτεχνίας, μπορεί να θεωρηθεί ως ο πιο άξιος διαμεσολαβητής της στον ευρωπαϊκό και όχι μόνο χώρο. Και άλλα έργα του Τσίρκα μεταφράστηκαν σε ξένες γλώσσες⸱ μεταφέρθηκαν, επίσης, στην τηλεόραση και το θέατρο.
Ο Τσίρκας, όπως διαφαίνεται και από τη σωζόμενη στο αρχείο του αλληλογραφία, είχε ένα ευρύ δίκτυο επικοινωνίας με λογοτέχνες, εκδότες, διανοούμενους, καλλιτέχνες στην Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Κύπρο αλλά, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ. Για το έργο του έχουν γραφτεί πολλές μελέτες, έχουν εκπονηθεί διδακτορικές διατριβές και υπάρχουν πολλά αφιερώματα περιοδικών.
Stratis Tsirkas (pseudonyme de Giannis Hatziandreas) naquit en 1911 au Caire et mourut en 1980 à Athènes. Il sortit diplômé de la section commerciale de l’École Ambeteios du Caire en 1928. Il travailla pendant une année à la Banque nationale d’Égypte et, de 1929 à 1939, dans une usine d’égrenage de coton en Haute Égypte. En 1939, il devint directeur de tannerie à Alexandrie, où il s’installa jusqu’à son départ définitif pour Athènes en 1963. Il entreprit une collaboration professionnelle avec la revue Ταχυδρόμος (Tahidromos) qui s’interrompit avec la proclamation de la dictature en 1967 : il s’occupait de la rubrique des livres et, la dernière année, il écrivait des articles d’information sur des sujets politiques et sociaux, signant du pseudonyme Photis Malygkos la rubrique « L’actualité internationale ». Intellectuel engagé, il développa une action politique, sociale et pacifiste variée. En 1935, il devint membre de l’organisation de la Ligue pacifiste ‒ section égyptienne du Rassemblement universel pour la paix ‒, fondée par des cercles cosmopolites qui s’inquiétaient de la montée du fascisme. L’année suivante, il fut chargé de la direction du groupe qui devait fonder ? le Parti communiste d’Égypte reformer le parti communiste d’Égypte ? fonder le parti communiste des Grecs d’Égypte? ou bien du groupe qui écrivait les textes pour le journal d’opposition Kyrix ?.(voir article ci-joint et les passages surlignés) En 1937, il participa au deuxième Congrès international et mondial des écrivains de défense de la culture contre la guerre et le fascisme. C’est là que, avec Langston Hughes, ils écrivirent le « Serment » des poètes à Federico Garcia Lorca. En 1943, il devint cadre dirigeant de l’ΕΑΣ (Ligue grecque de libération, l’équivalent en Égypte de l’EAM, Front de libération nationale) ; en 1967 il s’affilia au ΠΑΜ (Front panhellénique contre la dictature) et en 1969 au KKE (Parti communiste de Grèce) de l’intérieur. Il publia les recueils poétiques Φελλάχοι (Fellahs, 1937), Το Λυρικό ταξίδι (Le voyage lyrique, 1938), Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο (Avant-dernier adieu et l’oratorio espagnol, 1946), les recueils de récits Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα (Gens bizarres et autres récits, 1944), Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός (L’avril est plus dur, 1947), Ο ύπνος του θεριστή κι άλλα διηγήματα (Le sommeil du moissonneur et autres récits, 1954), Νουρεντίν Μπόμπα κι άλλα διηγήματα (Nourredine Bomba et autres récits, 1957), Στον Κάβο κι άλλα διηγήματα (Au cap et autres récits, 1966). Entre 1961 et 1966 parut son œuvre la plus importante, la trilogie romanesque Ακυβέρνητες πολιτείες (Cités à la dérive), composée de Λέσχη (Le cercle), Αριάγνη (Ariane), Νυχτερίδα (La chauve-souris), et, en 1976, le roman Η Χαμένη Άνοιξη (Printemps perdu). Il s’occupa particulièrement de l’œuvre de K. P. Kavafis, qu’il avait rencontré en 1930 : il publia l’étude Ο Καβάφης και η εποχή του (Kavafis et son époque, 1958) ‒ pour laquelle il reçut le Prix national de la biographie en 1959 ‒ et Ο πολιτικός Καβάφης (Kavafis politique, 1971). Il collabora à des journaux et à des revues d’Égypte ‒ il fut membre de la rédaction de la revue antifasciste Έλλην (Hellen/Grec) ‒ ainsi qu’à des revues et des journaux progressistes athéniens. Avec la levée de la censure a priori de 1970, on le repère parmi les chevilles ouvrières de l’édition opposée à la dictature Δεκαοχτώ Κείμενα (Dix-huit textes) et parmi les rédacteurs d’une autre revue de même type Η Συνέχεια (I Synecheia/La Suite) dont la parution s’interrompit après les événements du Polytechneio. Le mode d’écriture moderniste de la trilogie ainsi que ses positions idéologiques provoquèrent des discussions et des controverses qui conduisirent à l’éviction de son auteur de l’organisation du KKE d’Alexandrie et, en 1967, la circulation en fut interdite par la Junte. Les Ακυβέρνητες πολιτείες (Cités à la dérive) ont été traduites en huit langues (anglais, français, arabe, espagnol, italien, portugais, roumain, turc) et ont été couronnées en France du Prix du meilleur roman étranger en 1972. La trilogie, placée aux premiers rangs du « canon » de la littérature néohellénique d’après-guerre, peut être considérée comme le médiateur le plus valable de cette dernière vers l’espace européen, et non seulement. D’autres œuvres de Tsirkas ont également été traduites en langues étrangères ; certaines ont été transposées aussi pour la télévision et le théâtre.
Tsirkas, ainsi que le révèle la correspondance conservée dans ses archives, entretenait un large réseau de communication avec des écrivains, des éditeurs, des intellectuels, des artistes de Grèce, d’Égypte, de Chypre, mais aussi d’Europe et des États-Unis d’Amérique. Son œuvre a inspiré de nombreuses études, des thèses de doctorats et beaucoup d’hommages publiés dans des revues.
Το ενδιαφέρον για την ξένη πολιτιστική ζωή ‒και όχι αποκλειστικά την κεντρο-ευρωπαϊκή, αλλά και την ισπανική, την αμερικανική ή τις γραμματείες χωρών της Ανατολικής Ευρώπης‒ αποτελεί σταθερό μέλημα στη ζωή και το έργο του Τσίρκα. Η αποκείμενη στη συλλογή του ΕΚΕΒΙ βιβλιοθήκη του, η οποία μάλλον δεν συμπεριλαμβάνει μεγάλο μέρος των βιβλίων από το απόθεμα της Αιγύπτου, λόγω της ξαφνικής εγκατάλειψης της Αλεξάνδρειας το καλοκαίρι του 1963 για την Αθήνα, προσφέρει πλούσιες ενδείξεις. Όπως αναφέρει ο φίλος του Σπύρος Τσακνιάς (Αντί, 1980, 26), ο Τσίρκας διάβαζε λογοτεχνία σε τέσσερις ή πέντε γλώσσες. Με τη μετάφραση ασχολήθηκε από τα εφηβικά του χρόνια, δημοσιεύοντας μεταφρασμένα ποιήματα σε αθηναϊκά περιοδικά ποικίλης ύλης. Σε κριτικό του σημείωμα (για τις ελληνικές μεταφράσεις του Προυστ) αντιμετωπίζει τη μετάφραση ως δημιουργικό έργο ισάξιο με το πρωτότυπο.
Το μεταφραστικό έργο του χωρίζεται σε τρεις περιόδους (Αμπατζοπούλου, 2001): Α. πρώιμες νεανικές μεταφράσεις 1926-1927 ποιημάτων, πολλές από τις οποίες παρέμειναν ανέκδοτες στο αρχείο του (Guy de Maupassant, Émile Verharen, Gabriel Vicaire). Β. Μαχητική περίοδος με μεταφράσεις που διακρίνονται από το πνεύμα της πολιτικής και κοινωνικής στράτευσης, οι οποίες δημοσιεύονται σε αντιφασιστικά αιγυπτιακά έντυπα και ελληνικά περιοδικά 1937-1963 (εδώ πυκνή παρουσία σημειώνει ο κουβανός Hughes, όπως και Ισπανοί συγγραφείς, που τους είχε συναντήσει ο Τσίρκας στο «Β΄ Διεθνές και Παγκόσμιο Συνέδριο για την υπεράσπιση της κουλτούρας ενάντια στον φασισμό» στο Παρίσι το 1937. Γ. Μεταφράσεις της ωριμότητας μετά την Τριλογία, στα χρόνια της δικτατορίας και της επιλεγμένης σιωπής (Καλαμαράς, Σελά), κατά την περίοδο 1966-1978, που δημοσιεύτηκαν και αυτοτελώς από τους εκδοτικούς οίκους Κέδρος και Ηριδανός. Όπως έχει υποστηριχτεί (Αμπατζοπούλου), οι επιλογές του Τσίρκα την τελευταία αυτή περίοδο στρέφονται σε συγγραφείς ελάχιστα εμπορικούς ‒με εξαίρεση, πάντως τον Μικρό Πρίγκιπα⸱ διακριτή είναι η προτίμηση συγγραφέων που η γραφή τους παρεκκλίνει από τις συμβάσεις του ρεαλισμού και τείνει προς τον συμβολισμό. Στο αρχείο του διασώζονται η μεταφραστική δοκιμή του Ο άνθρωπος που πέθανε, 1966 (The Man Who Died, 1929) του D.H. Lawrence, καθώς και οι αχρονολόγητες μεταφράσεις «Κοπή» της Sylvia Plath, «Νοσταλγία: Πάπα μου, πάπα…», Patrick Hemingway, αποσπάσματα από τον Guy de Maupassant και ο πρόλογος στην Μανόν Λεσκώ του abbé Prevost.
Εκτός από λογοτεχνικά έργα, ο Τσίρκας μετέφρασε και δοκιμιακού χαρακτήρα κείμενα (W.H.Auden, Pierre Levi), που αφορούν τους αγαπημένους του ποιητές Κ.Π.Καβάφη και Γ. Σεφέρη. Στο δοκιμιακό και κριτικό του έργο ο διάλογος με το ξένο κατέχει μια ιδιαίτερη θέση: προβολή της δράσης και του έργου ξένων λογοτεχνών, μεταφορά απόψεων, που τις εκμεταλλεύεται, για να σχολιάσει την πολιτική επικαιρότητα (λ.χ. Χάινε και Χιτλερισμός, Μωριάκ και αμερικάνικος τρόπος ζωής) ή παρουσίαση της ξένης ματιάς για την ελληνική λογοτεχνία (Λεβέκ και Ζιντ). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σειρά των λογοτεχνικών «πορτρέτων», που δημοσίευσε στο αντιφασιστικό περιοδικό Έλλην στη στήλη «Το πνεύμα ενάντια στη βία» όπου ‒δίπλα στον Ρήγα Φεραίο‒ παρουσίασε «εθνικούς» ποιητές της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Ουγγαρίας, Ουκρανίας, Πολωνίας). Αδημοσίευτα παρέμειναν στο αρχείο του σχεδιάσματα και διαλέξεις για την «Αμερικάνικη λογοτεχνία 1930-1940» (1939-1944), τη λογοτεχνία των μαύρων της Αμερικής (και στα γαλλικά «La littérature nègre d’Amérique »), τον σημαντικό μυθιστοριογράφο Ε.Μ. Forster (1944). Μέσα από την αντιφασιστική και πολιτική του στράτευση καλλιέργησε επαφές με σημαντικούς λογοτέχνες και διανοητές από την Ισπανία, τη Γαλλία, την Αγγλία και την αμερικανική ήπειρο. Έκφραση αυτής της ομοψυχίας υπήρξε ο «Όρκος των ποιητών στον Φρεδερίκο Γκάρθια Λόρκα», σύνθεση του Τσίρκα που, μεταφρασμένος στα αγγλικά, υπογράφηκε από 40 συγγραφείς, προερχόμενους από 40 χώρες.
Μια αμοιβαία μορφή ανατροφοδότησης, ανάμεσα σε ελληνική και γαλλική λογοτεχνία, ή αμοιβαίων διαμεσολαβήσεων προσέλαβε η σχέση που καλλιέργησε με τον σημαντικό συγκριτολόγο René Étiemble, με τον οποίο μοιράζονταν ιδεολογικά κοινές απόψεις για τον αντιαμερικανισμό, την αριστερά και τον σταλινισμό (Αθήνη). Η γνωριμία τους που ξεκίνησε από την Αλεξάνδρεια κατά το διάστημα 1944-1948 συνεχίστηκε μέσω επιστολικής επικοινωνίας ως το 1978. Ο Τσίρκας συνέβαλε στον εμπλουτισμό των συγκριτολογικών μελετών του Etiemble, τροφοδοτώντας τις με ελληνικά παραδείγματα, όπως οι ελληνικές μεταφράσεις του Rimbaud ‒για χάρη του οποίου μετέφρασε στα γαλλικά δημοσίευμα του Αντ. Κ. Ιντιάνου από τα Κυπριακά Γράμματα‒ ή τα ελληνικά χαϊκού (Γ. Σεφέρης, Δ. Ι. Αντωνίου)⸱ κατ’ αυτό τον τρόπο η ελληνική λογοτεχνία βρήκε μια θέση εντός της ευρωπαϊκής. Μέσα από αυτή τη σχέση προέκυψαν τα λήμματα του Τσίρκα για τον Καβάφη και τον Κάλβο στην Encyclopaedia Universalis και είχε ανοίξει μια συζήτηση για την έκδοση του Καβάφη στα γαλλικά από τον Gallimard (στη σειρά «Connaissance de l’Orient» που διηύθυνε ο Étiemble) σε μετάφραση του Τσίρκα, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη γέννησή του⸱ η έκδοση δεν πραγματοποιήθηκε ούτε και η έκδοση του Σεφέρη σε μετάφραση του Γ.Π.Σαββίδη, τον οποίο είχε προτείνει ο Τσίρκας. Ο Τσίρκας θα τιμήσει τον Γάλλο συγκριτολόγο αναδεικνύοντας την παρουσία του στην Αλεξάνδρεια, μέσα από τον αφιερωματικό τόμο για τα εβδομηντάχρονά του. Δεν θα καταφέρει, ωστόσο, να δημοσιεύσει την ελληνική μετάφραση του κειμένου της διάλεξης του Étiemble για τον Καβάφη στην Αλεξάνδρεια το 1948, κατά τη διάρκεια του πρώτου, γαλλόφωνου, μέρους του «Φεστιβάλ Καβάφη», που είχε οργανώσει η «Πνευματική Εστία»⸱ αυτό το « cours magistral de comparatiste » σύμφωνα με τον Τσίρκα, που άσκησε σημαντική επιρροή στη δική του μεθοδολογική προσέγγιση του Καβάφη, εξέταζε μέσα από συγκριτολογική σκοπιά τρεις γαλλικές μεταφράσεις του ποιήματος «Κεριά». Από τη μεριά του ο Étiemble μέσα από την κριτική «Un grand romancier Grec : Stratis Tsirkas» στον Le Monde (11.2.72), λίγο πριν την αναγγελία της απονομής του γαλλικού βραβείου ξένου μυθιστορήματος, προκάλεσε ξεχωριστό ενδιαφέρον στο γαλλικό αλλά και στο ελληνικό κοινό για την Τριλογία και τον συγγραφέα της.
L’intérêt pour la vie culturelle de l’étranger, et pas seulement pour la culture du centre de l’Europe, mais aussi pour celle de l’Espagne, de l’Amérique ou les littératures des pays de l’Europe orientale, constitue un souci constant dans la vie et dans l’œuvre de Tsirkas. Sa bibliothèque, conservée dans la collection de l’EKEBI, en fournit des preuves abondantes, même si elle ne contient probablement pas une grande partie du fonds d’Égypte, en raison de son départ soudain d’Alexandrie pour Athènes à l’été 1963. Ainsi que le rapporte son ami Spyros Tsaknias (Αντί/Anti, 1980, 26), Tsirkas lisait de la littérature dans quatre ou cinq langues. Il s’adonnait à la traduction depuis son adolescence, publiant des poèmes traduits dans des revues athéniennes de contenu varié. Dans une note critique (sur les traductions grecques de Proust) il envisage la traduction comme un travail de création égal à l’original.
Son œuvre de traduction se divise en trois périodes (Ambatsopoulou, 2001) : 1. Premières traductions de jeunesse (1926-1927) de poèmes dont beaucoup sont restés inédits dans ses archives (Guy de Maupassant, Émile Verhaeren, Gabriel Vicaire). 2. Période de combat au cours de laquelle les traductions, que distingue un esprit de mobilisation politique et sociale, sont publiées dans des imprimés antifascistes égyptiens et des périodiques grecs (1937-1963). On note durant cette période l’intense présence du poète cubain/américain Langston Hughes, ainsi de celle d’écrivains espagnols qu’il avait rencontrés au deuxième Congrès international et mondial de défense de la culture contre le fascisme à Paris/à Madrid et à Valence en 1937. 3. Traductions de la maturité après la Trilogie, pendant les années de la dictature et du choix du silence (Kalamaras ?; Camillo José Cela), au cours de la période 1966-1978, qui furent publiées également en volumes séparés aux éditions Kedros et Iridanos. Ainsi que cela a été affirmé (Ambatzopoulou στοιχεία), les choix de Tsirkas au cours de cette dernière période se tournent vers des auteurs dont la réussite commerciale est moindre ‒ à l’exception, pourtant, du Petit Prince ‒ : ses préférences vont nettement aux auteurs dont l’écriture diverge des conventions du réalisme et tend vers le symbolisme. Dans ses archives sont conservés le premier jet de Ο άνθρωπος που πέθανε, 1966 (The Man Who Died, 1929) de D. H. Lawrence, ainsi que des traductions sans date telles que « Κοπή » de Sylvia Plath, « Νοσταλγία : Πάπα μου, πάπα… », Patrick Hemingway, des extraits de Guy de Maupassant et la préface de Manon Lescaut de l’abbé Prévost. En dehors des œuvres purement littéraires, Tsirkas a traduit des essais (W. H. Auden, Peter Levi) sur ses poètes favoris, K. P. Kavafis et G. Séféris. Dans son œuvre d’essayiste et de critique, il octroie au dialogue avec l’étranger une place particulière : mise en avant de l’action et de l’œuvre d’auteurs étrangers, transfert de vues qu’il exploite afin de commenter l’actualité politique (par exemple, Heine et l’hitlérisme, Mauriac et le mode de vie américain) ou présentation du regard étranger sur la littérature grecque (Robert Levesque et André Gide). La série des « portraits » littéraires qu’il publiait dans la revue antifasciste Έλλην est particulièrement intéressante ; dans la rubrique « Το πνεύμα ενάντια στη βία » (L’esprit contre la violence), il présente, auprès de Rigas Ferraios, certains poètes « nationaux » de l’Europe centrale et orientale (Hongrie, Ukraine, Pologne). Sont demeurés inédits des projets et des conférences sur la littérature américaine de 1930 à 1940 (1939-1944), sur la littérature afro-américaine (et en français « La littérature nègre d’Amérique »), sur le grand romancier E. M. Foster (1944). À travers son action antifasciste et politique, il cultiva des contacts avec des auteurs et des intellectuels importants d’Espagne, de France, d’Angleterre et du continent américain. L’expression de cette unanimité de pensée se retrouve dans le « Serment des poètes à Federico Garcia Lorca », composé par Tsirkas et signé de quarante auteurs de quarante pays.
Une forme d’alimentation réciproque entre la littérature grecque et française ou, encore, de médiations réciproques, s’est créée grâce à la relation que Tsirkas cultiva avec le comparatiste René Etiemble, avec lequel il partageait des positions idéologiques sur l’antiaméricanisme, la gauche et Staline (St. Athini στοιχεία). Leur rencontre remonte à Alexandrie entre 1944 et 1948 ; ils la poursuivirent par correspondance jusqu’en 1978. Tsirkas contribua à enrichir les études comparées d’Etiemble en lui fournissant des exemples grecs, comme les traductions grecques de Rimbaud ‒ et c’est pour lui aussi qu’il traduisit en français une publication de A. K. Indianos dans les Κυπριακά Γράμματα (Lettres chypriotes) ‒ ou les haïku grecs (G. Séféris, D. I. Antoniou) : de cette façon, la littérature grecque trouva une place à l’intérieur de la littérature européenne. De cette relation naquirent les lemmes de Tsirkas sur Kavafis et Kalvos dans l’Encyclopedia universalis, et une conversation débuta sur l’édition de l’œuvre de Kavafis en français par les éditions Gallimard dans la collection « Connaissance de l’Orient », dirigée par Etiemble, dans une traduction de Tsirkas, à l’occasion du centenaire de la naissance du poète alexandrin. L’édition n’eut pas lieu, pas plus que celle de Séféris prévue dans une traduction de G. P. Savvidis, que Tsirkas avait proposé. Tsirkas rendra hommage au comparatiste français en mettant en évidence sa présence à Alexandrie dans le volume qui lui fut consacré à l’occasion de ses soixante-dix ans. Il ne parviendra pas cependant à publier la traduction grecque du texte de la conférence d’Etiemble sur Kavafis à Alexandrie en 1948, au cours de la première partie francophone du « Festival Kavafis » qu’avait organisé la « Πνευματική Εστία » (Pnevmatiki Hestia/Foyer intellectuel). Ce « cours magistral de comparatiste », ainsi que le qualifie Tsirkas, qui exerça une grande influence sur sa propre approche méthodologique de l’œuvre de Kavafis, examinait du point de vue comparé trois traductions françaises du poème « Κεριά » (Cierges). De son côté, Etiemble, dans sa critique intitulée « Un grand romancier grec : Stratis Tsirkas », publiée dans Le Monde (11.2.72) peu avant l’attribution du prix de meilleur roman étranger, suscita un intérêt particulier dans le public aussi bien français que grec pour la Trilogie et son auteur.
