Ο Νικόλαος Σάβα Πίκκολος προσφέρει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα μετακινούμενου διανοουμένου στα χρόνια της μετάβασης από τον προεθνισμό στον εθνικισμό στην περιοχή των Βαλκανίων, με σημαντικό πόλο έλξης τη γαλλική πρωτεύουσα. Έλαβε ελληνική παιδεία και συμμετείχε στη διάδοση των νεωτερικών ιδεών και της γαλλομάθειας, διδάσκοντας, έστω και για μικρά διαστήματα, σε σημαντικές ελληνικές σχολές του οθωμανικού χώρου (Ηγεμονική Ακαδημία του Βουκουρεστίου, Γυμνάσιο της Χίου), κινούμενος στο περιβάλλον του Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου. Πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ελληνο-δακικής ή Φιλολογικής Εταιρίας του Βουκουρεστίου (1810) και στην έκδοση του περιοδικού Ερμής ο Λόγιος. Συμμετείχε στις προεπαναστατικές θεατρικές ζυμώσεις ανεβάζοντας στην Οδησσό τον Φιλοκτήτη του Σοφοκλή σε νεοελληνική δική του διασκευή ‒που προκάλεσε ενστάσεις για την προσήλωσή της στη γαλλική διασκευή του La Harpe‒ και την τραγωδία Ο θάνατος του Δημοσθένους που συνέθεσε ο ίδιος.
Δραστήριο μέλος του κοραϊκού κύκλου του Παρισιού κέρδισε την εκτίμηση του ηγέτη του, συμμετέχοντας στη μάχη των ιδεών, που θα επέσυρε την μήνι του Πατριαρχείου. Δημιούργησε επαφές με φιλελληνικούς κύκλους στη γαλλική και την αγγλική πρωτεύουσα. Το εκτενές στιχούργημά του «Προς τον ιατρόν Γλαράκην επιστρέφοντα εις την πατρίδα αυτού Χίον» (1820), δημοσιευμένο στον Λόγιο Ερμή μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε σε γαλλική μετάφραση (1822) από τον φιλέλληνα Guerrier de Dumast, ενώ η αγγλική μετάφραση της τραγωδίας Ο θάνατος του Δημοσθένους (1824) αναδύθηκε μέσα από τους φιλελληνικούς κύκλους του Κέμπριτζ και του Λονδίνου, με τους οποίους διατηρούσε επαφές ο μεταφραστής Γρηγόριος Παλαιολόγος (ανώνυμη κριτική: The Classical Journal, τόμ. XXX, τχ. 60, Δεκ. 1824, 412-414). Καθοριστική υπήρξε η γνωριμία του ‒μέσω του Κοραή‒με τον Ambroise Firmin Didot, με τον οποίο είχε μια στενή, σχεδόν αποκλειστική, εκδοτική συνεργασία· ο σημαντικός φιλέλληνας εκδότης και τυπογράφος εκφώνησε τον επικήδειό του και κατέβαλε τα χρήματα για την αγορά του μνήματός του στο Père-Lachaise.
Πρόσφερε εντατικά μαθήματα νέων ελληνικών σε Γάλλους φιλέλληνες, όπως ο Claude Fauriel και οι αδελφοί Augustin και Amedée Thierry, χρησιμοποιώντας ως διάμεση γλώσσα την αρχαία ελληνική. Για την εξάσκηση στα νέα ελληνικά χρησιμοποιούσε τη διασκευή του «Φιλοκτήτη», την «Ιστορία του Σουλίου» του Περραιβού, το «Σάλπισμα Πολεμιστήριον» του Κοραή, που κυκλοφορούσε και σε γαλλική μετάφραση του Guerrier de Dumast (1821). Συνέδραμε στο εγχείρημα του Claude Fauriel για την έκδοση των δημοτικών τραγουδιών, παρέχοντας υλικό και συμβουλές (το όνομά του μνημονεύεται στην έκδοση)· οι επαφές διατηρήθηκαν μέχρι τον θάνατό του (1844). Υπήρξε ο πρώτος που μνημόνευσε το όνομα του Φωριέλ σε ελληνικό δημοσίευμα (βλ. Πρόλογος στα Ηθικά διηγήματα, 1824), ενώ στην πένα του αποδίδεται η ανώνυμη νεκρολογία σε αθηναϊκή εφημερίδα. Από μεταγενέστερα επιστολικά τεκμήρια (1835, 1840) συνάγεται, ότι παρακολούθησε τις παραδόσεις του Victor Cousin και ήρθε σε επαφή με τη Σκωτική σχολή (Dugald Stewart)· η διδασκαλία της Φιλοσοφίας στην Ιόνιο Ακαδημία, που του ανατέθηκε από τον Guilford με τη διαμεσολάβηση του γνώριμού του από τη Χίο Νεόφυτου Βάμβα, όπως και η απονομή του τίτλου του διδάκτορα στην τελετή για την έναρξη της λειτουργίας της (1824), φαίνεται, ότι οφείλονται στην άτυπη αυτή φοίτησή του στη Σορβόννη. Κατά τη σύντομη θητεία του στην Ιόνιο Ακαδημία δημιούργησε σχέσεις με τον Χριστόφορο Φιλητά και τον Κωνσταντίνο Ασώπιο. Σύμφωνα με έγγραφο που σώζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους η Επιτροπή Εκκλησιαστικών Υποθέσεων της Ελλάδας, έστειλε το 1837 πρόσκληση στον ευρισκόμενο τότε στο Βουκουρέστι Πίκκολο να δεχτεί τη θέση του τακτικού καθηγητή της Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Στον χώρο των φιλολογικών εκδόσεων διείσδυσε στα 1829, ύστερα από πρόσκληση του Didot να συνεργαστεί στη νέα έκδοση του Thesaurus graecae linguae, μαζί με τον Κοραή, τον Jean François Boissonade, τον Charles Benoît Hase, τον Fréderic Dübner και άλλους ελληνιστές. Με τον κύκλο των ελληνιστών, που θα διευρυνθεί με τους É.Egger, Em. Miller, οι οποίοι θα συστήσουν αργότερα την Association pour l’encouragement des études grecques en France, συνεργάστηκε στενά αργότερα, διατήρησε επιστολική και δια ζώσης επικοινωνία και καθιερώθηκε μέσα από τις δημοσιεύσεις τους στα γαλλικά περιοδικά ως εκδότης κλασικών κειμένων. Οι σχέσεις του με τον Sainte-Beuve χρονολογούνται από το 1829 ‒τη χρονιά που επισκέφθηκαν μαζί στη φυλακή τον Béranger‒ μέχρι τον θάνατό του (1865), όπως συνάγεται από επιστολές που αντάλλαξαν. Ο Γάλλος κριτικός αναγνώριζε την καλή γνώση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που διέθετε αυτός ο «Grec érudit des [ses] amis», καθώς και τις συγκροτολογικές του ευστοχίες, όπως για παράδειγμα τις επιδράσεις του Κατά Θεαγένην και Χαρίκλειαν του Ηλιόδωρου στο έργο του Racine (Portraits littéraires, Παρίσι, Garnier, τόμ. 1, 1862, 73).
Ο Πίκκολος καταλαμβάνει ένα από τα πρώτα σημαντικά κεφάλαια στην ελληνική ιστορία των μεταφραστών και τον μεταφράσεων για πολλούς λόγους. Με τη μετάφραση του Αιμίλιου (1811) και την προώθηση της έκδοσης του Λόγου περί ανισότητος…(1818) επιδίωξε να συμβάλει στη διάδοση των ιδεών του Rousseau, οι οποίες όχι μόνο απορρίφθηκαν από την αντιρρητική γραμματεία αλλά, λόγω της πολυπλοκότητάς τους, δίχασαν τους προοδευτικούς λόγιους του ελληνικού Διαφωτισμού. Ήταν ο πρώτος που πρόσφερε μια συγκροτημένη εικόνα της φιλοσοφικής σκέψης του Descartes ‒ο οποίος θα πρέπει να υπενθυμίσουμε είχε σχολιαστεί και διδαχτεί από του Βικέντιο Δαμοδό και Μεθόδιο Ανθρακίτη κ.ά. έναν αιώνα πρωτύτερα‒ με τη μετάφραση του Λόγου περί μεθόδου και την περικειμενική της πλαισίωση, η οποία παρέμεινε μοναδική στην ελληνική παιδεία μέχρι το 1878 που δημοσιεύτηκε στην Κωνσταντινούπολη η δεύτερη μετάφραση από τον Δ.Γ. Μοστράτο (Βλ. Ηλιού-Πολέμη αρ. *1878.607). Μετάφρασε, έστω και αποσπασματικά, σημαντικούς Γάλλους, Άγγλους και Γερμανούς ποιητές και, εκμεταλλευόμενος διαφορετικές φλέβες (ευρωπαϊκή και αρχαία ελληνική ποίηση, προσωπικές συνθέσεις), επιδόθηκε στην προσπάθεια ανάδειξης του νεότερου ποιητικού λυρισμού (Φιλομούσου Πάρεργα). Συνέβαλε στην ανάπτυξη της νεοελληνικής πλασματικής πεζογραφίας μέσα από τη μετάφραση των σημαντικών αφηγημάτων του Bernardin de Saint-Pierre, που μετέφεραν τους κοινωνικούς προβληματισμούς του Διαφωτισμού ή εξέφραζαν την τάση της ρουσωικής ευαισθησίας, που προετοίμαζε το έδαφος για τον Ρομαντισμό. Μέσα από τις συνεχείς επεξεργασίες των μεταφράσεων αυτών ήταν ο πρώτος που τοποθέτησε ισότιμα τη μετάφραση με το πρωτότυπο στο λογοτεχνικό πεδίο, ανέδειξε την αναμετάφραση σε στοχαστική διαδικασία και διεκδίκησε τα πνευματικά δικαιώματα του μεταφραστή (βλ. Δήλωσις του μεταφραστού, Κατά Παύλον και Βιργινίαν, 1860). Μέσα από τη στενή σχέση που καλλιέργησε με τον Bernardin de Saint-Pierre και την επιθυμία του να γνωρίσει σε βάθος τη σκέψη του, μέσα από την εσωτερική αυτή πνευματική επικοινωνία εγκαινιάζει τη λογοτεχνική μετάφραση στη νεοελληνική γραμματεία.
Για το υψηλό επίπεδο γνώσεων, που διέθετε από την ευρωπαϊκή και κλασική γραμματεία, εισέπραξε τον έπαινο της γαλλικής κριτικής, ενώ το όνομά του καταχωρήθηκε στο σημαντικό Dictionnaire universel des contemporaines στα 1861· το Κατά Παύλον και Βιργινίαν ενθουσίασε τον Ανδρέα Κάλβο και ήταν από τα λίγα μεταφρασμένα πεζογραφήματα που εισέπραξαν τη θετική αποτίμηση του Εμμ. Ροΐδη μέσα από τη συσσωρευμένη παραγωγή του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Ο Πίκκολος εκφράζει τη μετάβαση από τον Διαφωτισμό στον Ρομαντισμό και γεφυρώνει τον κύκλο των Ιδεολόγων και του Κοραή με τη θεσμοθέτηση των ελληνικών σπουδών στη Γαλλία.

Nikolaos Savas Pikkolos présente un exemple intéressant du déplacement d’un intellectuel à l’époque du passage de l’ethnisme au nationalisme dans la région des Balkans, la capitale de la France consistant un pôle d’attraction important. Il reçut une éducation hellénique et participa à la diffusion des idées nouvelles et du français en enseignant, même brièvement, dans des écoles grecques importantes de l’espace ottoman (Académie princière de Bucarest, collège de Chios), se mouvant dans le milieu de Konstantinos Vardalachos. Il eut un rôle de premier plan dans la fondation de la Société gréco-dace ou Société philologique de Bucarest (1810) et dans l’édition de la revue Hermès savant (Ερμής ο Λόγιος). Il participa aux fermentations théâtrales prérévolutionnaires en mettant en scène à Odessa le Philoctète de Sophocle dans une adaptation en grec moderne qu’il effectua lui-même ˗ provoquant d’ailleurs des objections par sa fixation sur l’adaptation de La Harpe ˗ et sa propre tragédie La mort de Démosthène.
Membre actif du cercle de Koraïs à Paris, il gagna l’estime de son chef en participant à la bataille des idées qui provoqua la fureur du patriarcat. Il créa des contacts avec des cercles de philhellènes dans les capitales de la France et de l’Angleterre. Son long poème « Au médecin Glarakis retournant dans sa patrie de Chios » (Προς τον ιατρόν Γλαράκην επιστρέφοντα εις την πατρίδα αυτού Χίον, 1820), publié dans l’Hermès savant, fut traduit en français et publié en 1822 par le philhellène Guerrier de Dumast tandis que la traduction anglaise de la tragédie La mort de Démosthène (1824) circula parmi les cercles philhellènes de Cambridge et de Londres, avec lesquels était en contact le traducteur Grigorios Palaiologos (critique anonyme: The Classical Journal, t. XXX, n° 60, Déc. 1824, 412-414). Sa rencontre, par l’intermédiaire de Koraïs, avec Ambroise Firmin-Didot, avec lequel il noua une collaboration éditoriale étroite, presque exclusive, fut déterminante : d’ailleurs, ce fut cet important éditeur et imprimeur philhellène qui fournit l’argent destiné à l’achat de son monument funéraire au Père-Lachaise.
Il donna des cours intensifs de grec moderne à des philhellènes français, tels que Claude Fauriel et les frères Augustin et Amédée Thierry, utilisant comme langue intermédiaire le grec ancien. Pour les exercices en grec moderne, il utilisait son adaptation du Philoctète, de l’Histoire de Souli et de Parga de Christophoros Perraibos, le Son de trompette guerrière de Koraïs qui circulait dans la traduction française de Guerrier de Dumast (1821). Il contribua à l’entreprise de Claude Fauriel pour l’édition de chants populaires en fournissant matériel et conseils (son nom est remémoré dans l’édition) : ces contacts se poursuivirent jusqu’à la mort de ce dernier en 1844. Il fut le premier à mentionner le nom de Fauriel dans une publication grecque (voir l’introduction des Ηθικά διηγήματα/Récits moraux, 1824) et on attribue à sa plume la notice nécrologique anonyme parue dans un journal athénien. Il appert de documents épistolaires ultérieurs (1835, 1840) qu’il suivit les cours de Victor Cousin et qu’il entra en contact avec l’École écossaise (Dugald Stewart). L’enseignement de la philosophie à l’Académie ionienne dont l’avait chargé Lord Guilford par l’intermédiaire de Neophytos Vamvas qu’il avait rencontré à Chios, ainsi que l’attribution du titre de docteur lors de la cérémonie d’ouverture de l’institution (1824) semble être dues au fait qu’il suivit occasionnellement les cours de la Sorbonne. Lors de ce bref passage à l’Académie ionienne, il noua des liens avec Christophoros Philetas et Konstantinos Assopios. Selon un document conservé aux Archives nationales de Grèce, la Commission des Affaires ecclésiastiques de Grèce lui envoya en 1837 une invitation, alors qu’il se trouvait à Bucarest, afin qu’il accepte la chaire de professeur titulaire de Philologie à l’Université d’Athènes.
Il fut introduit dans le domaine des éditions philologiques en 1829, à la suite d’une invitation de Firmin-Didot à collaborer à la nouvelle édition du Thesaurus graecae linguae, avec Koraïs, Jean-François Boissonade, Charles-Benoît Hase, Fréderic Dübner et d’autres hellénistes. Il collabora étroitement plus tard avec le cercle des hellénistes, qui s’élargira avec Émile Egger et Emmanuel Miller, lesquels vont créer ultérieurement l’Association pour l’encouragement des études grecques en France ; il conserva avec eux une relation épistolaire tout au long de sa vie et il fut consacré comme éditeur de textes anciens à travers leurs publications dans des revues françaises. Ses relations avec Sainte-Beuve datent de 1829 ‒ l’année où ils allèrent ensemble rendre visite à Béranger dans sa prison ‒ et durèrent jusqu’à sa mort (1865), ainsi qu’il appert des lettres qu’ils échangèrent. Le critique français reconnut la bonne connaissance de la littérature européenne que possédait ce « Grec érudit de [ses] amis », ainsi que sa pertinence comparative, comme, par exemple, lorsqu’il souligna les influences de Théagène et Chariclée (Κατά Θεαγένην και Χαρίκλειαν) d’Héliodore sur l’œuvre de Racine (Portraits littéraires, Paris, Garnier, t. 1, 1862, 73).
Pikkolos occupe l’un des premiers chapitres importants dans l’histoire hellénique des traducteurs et des traductions, et ce pour de nombreuses raisons. Par la traduction d’Émile ou De l’éducation (1811) et la promotion de l’édition du Discours sur l'origine et les fondements de l'inégalité parmi les hommes (1818), il chercha à contribuer à la diffusion des idées de Rousseau : celles-ci furent non seulement rejetées par la littérature de réfutation religieuse mais aussi, en raison de leur complexité, divisèrent les érudits progressistes des Lumières. Il fut le premier à proposer une image complète de la pensée philosophique de Descartes ˗ dont nous devons rappeler qu’elle avait été commentée et enseignée par Vinkentios Damodos et Methodios Anthrakitis et al. un siècle plus tôt ‒ par sa traduction du Discours de la méthode et son encadrement péritextuel, qui demeura un exemple unique dans l’éducation hellénique jusqu’en 1878, lorsque parut à Constantinople une seconde traduction par D. G. Mostratos (voir Iliou-Polemi, n°*1878.607). Il traduisit, fût-ce de façon fragmentaire, d’importants poètes français, anglais et allemands et, exploitant les diverses veines de la poésie européenne et grecque de l’antiquité, ainsi que celle des compositions personnelles, il tenta de mettre en valeur le nouveau lyrisme poétique (Φιλομούσου Πάρεργα/Suppléments d’un ami des Muses). Il contribua au développement de la prose hellénique de fiction en traduisant les récits majeurs de Bernardin de Saint-Pierre, qui diffusèrent les questions sociales des Lumières ou exprimèrent la tendance de la sensibilité rousseauienne qui prépara le terrain au romantisme. Par cet incessant et complexe travail de traduction, il fut le premier à placer sur un pied d’égalité la traduction et l’original dans le champ littéraire, il situa la retraduction dans un processus de réflexion et revendiqua les droits d’auteur du traducteur (voir « Δήλωσις του μεταφραστού », Κατά Παύλον και Βιργινίαν, 1860/ « Déclaration du traducteur », Paul et Virginie, 1860). Par le biais de la relation étroite qu’il cultiva avec Bernardin de Saint-Pierre et son désir de connaître sa pensée à fond, par cette communication intellectuelle et spirituelle de l’intérieur, il inaugura la traduction littéraire au sein des lettres helléniques.
En raison de son excellent niveau de connaissance des lettres classiques et européennes, il reçut la louange de la critique française, tandis que son nom fut inséré dans l’imposant Dictionnaire universel des contemporains en 1861. Son Paul et Virginie enthousiasma Andreas Kalvos et fut l’une des rares traductions de prose qui arrachèrent une opinion positive à Emmanouïl Roïdis dans la masse des productions de la seconde moitié du XIXe siècle. Pikkolos exprime le passage des Lumières au romantisme et constitue une passerelle entre le cercle des Idéologues et Koraïs et l’instauration des études helléniques en France.